Prace w wykopach wymagają przestrzegania specjalnych zasad, tak by zapewnić pracownikom maksimum bezpieczeństwa. Gdy prowadzone są głębokie wykopy, pojawia się między innymi konieczność, by obliczyć nachylenie skarpy. Sprawdź, jakie wymogi bezpieczeństwa muszą zostać spełnione, gdy w grę wchodzą wykopy ziemne.
Praca w wykopach – definicje
Wykopy to specyficzna część wielu prac – zarówno budowlanych, jak i konserwacyjnych. Wykopy ziemne definiowane są przez prawo jako stałe lub tymczasowe obiekty budowlane (budowle ziemne). Są również określane jako strefa niebezpieczna, głównie ze względu na możliwość osunięcia się klinu, czyli części skarpy, która może oderwać się pod naciskiem lub samoistnie.
Wykopy ziemne mogą być tymczasowe lub trwałe. W przypadku wykopu tymczasowego przewidywany okres użytkowania nie może być dłuższy niż 1 rok. Wykop trwały to konstrukcja ziemna o przewidywanym okresie użytkowania powyżej 1 roku.
Wykopy ziemne dzielą się również na wąskoprzestrzenne (szerokość dna mniejsza lub równa 1,5 m) oraz szerokoprzestrzenne – szerokość dna większa niż 1,5 m. Mogą być płytkie – o głębokości mniejszej bądź równej 1 m lub średniogłębokie – głębokość nie większa niż 3 m. Wykopy głębokie to konstrukcje na ponad 3 m.
Zabezpieczenie wykopów – BHP
Wykopy ziemne powinny być odpowiednio zabezpieczone. Konieczne jest prowadzenie robót zgodnie z projektem budowlanym i wymogami określonymi w planie BIOZ, który wyznacza zasady bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące na terenie danej budowy. Prace w wykopach muszą też uwzględniać rozmieszczenie instalacji i urządzeń podziemnych, na przykład gazociągu czy kanalizacji. Jeśli nie ma odpowiednich informacji, a roboty przy wykopie prowadzone są w pobliżu instalacji elektrycznych bądź gazowych, prace powinny odbywać się ręcznie – bez użycia ciężkiego sprzętu i maszyn.
Do zabezpieczenia wykopów stosowane są ściany szczelinowe i ścianki szczelne, a także grodzie stalowe. Miejsce wykopu należy ogrodzić i oznakować za pomocą tablic z napisami ostrzegawczymi. Do ogrodzenia wykopu zaleca się stosować bariery ochronne o wysokości 1,1 m, ustawione w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu. Dodatkowym zabezpieczeniem jest zakrywanie zagłębienia, tak by uniemożliwić przypadkowe wpadnięcie do niego po godzinach pracy. W ten sam sposób należy zabezpieczyć m.in. studzienki.
Prace prowadzone powinny być przez minimum dwóch pracowników, wskazana jest również asekuracja. Prace w wykopach za każdym razem wymagają przed rozpoczęciem sprawdzenia stanu zabezpieczeń wykopu, głównie elementów zabezpieczających ściany lub nachylenia skarp.
Niektóre wykopy (do głębokości 1 m, gdy teren przy wykopie nie jest obciążony w zasięgu o szerokości równej głębokości wykopu i wykopy pionowe) nie muszą być umacniane. Niezależnie od tego, czy wykop ziemny jest płytki, czy głęboki, obowiązuje zasada, że wykopanego gruntu nie wolno składować przy krawędzi wykopu. Jeśli podczas prac ziemnych ekipa natrafi na elementy przypominające niewybuchy, konieczne jest wezwanie odpowiednich służb, oznakowanie terenu i nadzór nad nim aż do przybycia saperów. Głębokie wykopy zawsze muszą być prowadzone według projektu robót ziemnych, który uwzględnia również warunki geologiczne w danym miejscu. Operatorzy sprzętu używanego przy pracach w wykopach muszą mieć odpowiednie uprawnienia.
Zabezpieczenie wykopów – przepisy
Zasady zabezpieczenia wykopów ziemnych określają następujące normy prawne: PN-B-06050:1999 Roboty ziemne – wymagania ogólne oraz PN-B-10736:1999 Wykopy otwarte dla przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych – warunki techniczne wykonania. Zasady pracy z maszynami określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 118, poz. 1263).
Wykopy ziemne – jak obliczyć nachylenie skarpy
Wykopy ziemne szerokoprzestrzenne muszą być zabezpieczone przed osunięciem. Sposób, w jaki wykop ziemny zostanie zabezpieczony, określa projekt wstępny, który może ulegać zmianom wraz z postępem robót. Jednym z elementów zabezpieczenia jest właściwe nachylenie skarp. Bezpieczne nachylenie skarpy wykopu powinno zostać określone w projekcie budowy na podstawie obliczeń statyczności. Muszą one uwzględniać właściwości gruntów, na których prowadzony będzie wykop ziemny oraz głębokość i szerokość wykopu. Jeśli chodzi o kwestię nachylenie skarpy, obliczenia są naprawdę istotne, zaleca się dokładnie ująć ich wyniki we wstępnym projekcie. Jeśli jednak projekt ich nie uwzględnia, przyjmuje się, że nachylenia skarp wykopów tymczasowych o głębokości do 4 m powinny mieć:
- nachylenie 1 : 0,5 dla iłów, mieszanin frakcji iłowej z piaskiem i pyłem;
- nachylenie 1 : 1 dla skał spękanych i rumoszów zwietrzelinowych;
- nachylenie 1 : 1,25 dla mieszanin frakcji piaskowej z iłową i pyłową o małej spoistości, na przykład piaski gliniaste, pyły, lessy i gliny;
- nachylenie 1 : 1,5 w przypadku gruntów niespoistych oraz przy gruntach spoistych w stanie plastycznym.
W przypadku wykopów stałych nachylenie skarpy wykopu nie powinno być większe niż:
- 1 : 1,5 przy głębokości do 2 m;
- 1 : 1,75 przy głębokości od 2 m do 4 m;
- 1 : 2 przy głębokości od 4 m do 6 m.
Wykopy ziemne ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu muszą również posiadać spadki umożliwiające odprowadzenie wody od krawędzi wykopu. Plan BiOZ i projekt robót ziemnych muszą ponadto uwzględniać usunięcie lub zabezpieczenie wszystkich obiektów, urządzeń i roślin znajdujących się na terenie prowadzonych prac.
Zabezpieczenie wykopu wąskoprzestrzennego
W przypadku wykopu wąskoprzestrzennego wystarczy zabezpieczenie w postaci ścian szczelinowych lub palisady z pali bądź mikropali. Teren wokół wykopu musi być odpowiednio oznakowany i zabezpieczony. Pracownicy nie powinni jednocześnie prowadzić innych robót w miejscu wykonywania wykopu. Nie wolno też wchodzić ani wychodzić z wykopu po rozporach lub innych elementach obudowy.
Prace w wykopach – najczęstsze zagrożenia
Do najczęstszych wypadków przy wykopach ziemnych należą:
- zasypanie pracowników w wyniku zawalenia się ścian wykopu,
- wpadnięcie do wykopu na skutek uderzania koparką lub poślizgnięcia się,
- uderzenie spadającymi kamieniami lub bryłami gruntu.
Z uwagi na niebezpieczeństwo prace w wykopach zawsze muszą być prowadzone z należytą ostrożnością i zgodnie z przepisami BHP. Oprócz sporządzenia projektu robót ziemnych, oznakowania wykopów oraz stref pracy sprzętu, a także zabezpieczenia wykopu przed możliwością osunięcia gruntu i przestrzegania zasad BHP konieczne jest wyznaczenie dróg komunikacyjnych na terenie budowy.
Dla zwiększenia bezpieczeństwa pracy w wykopach możesz rozważyć zakup następujących produktów Manutan: